Menopauzalny zespół moczowo płciowy, nazywany zamiennie zespołem urogenitalnym lub w skrócie GSM (Genitourinary syndrome of menopause) to termin, który został wprowadzony stosunkowo niedawno, bo w 2014 r.
Wcześniej, zgłaszając podobne objawy, pacjentki otrzymywały diagnozę zanikowego zapalenia pochwy lub też ich dolegliwości były opisywane jako zanik sromu i pochwy. Zespół moczowo — płciowy określa występowanie w okresie okołomenopauzalnym szeregu różnych zaburzeń dotykających trzech obszarów: układu rozrodczego, układu moczowego oraz sfery seksualnej. Szacuje się, że może on dotyczyć nawet 50% kobiet znajdujących się w tym okresie swojego życia.
Menopauza według terminologii to ostatnia miesiączka w życiu kobiety. Okres poprzedzający wystąpienie ostatniej menstruacji nazywamy premenopauzą. Rozpoczyna się on już zwykle około 6 lat wcześniej. Czas, który następuje po menopauzie, określany jest jako postmenopauza i również trwa około sześciu lat. Łącznie cały ten okres może obejmować od 6 do 13 lat, a w języku potocznym mówimy o latach przejściowych czy klimakterium. W naszej strefie klimatycznej przypada to najczęściej między 45 a 55 rokiem życia kobiety.
Aby lepiej zrozumieć procesy zmian zachodzące w okresie okołomenopauzalnym, spróbujmy w pierwszej kolejności poznać najważniejsze hormony zarządzające kobiecym ciałem.
FSH — hormon folikulotropowy produkowany przez przedni płat przysadki mózgowej. Jego głównym zadaniem jest regulacja cyklu miesiączkowego poprzez pobudzanie pęcherzyków jajnikowych do wzrostu oraz do produkcji estrogenów.
Estrogeny — to grupa żeńskich hormonów płciowych wytwarzanych przede wszystkim przez jajniki. Odpowiadają za bardzo wiele procesów w kobiecym organizmie, głównie za kształtowanie się i za prawidłowe funkcjonowanie żeńskich narządów płciowych (sromu, łechtaczki, pochwy, macicy i jajowodów), kształtowanie i utrzymywanie popędu seksualnego, regulację cyklu miesiączkowego, dojrzewanie pęcherzyków w jajniku, przygotowanie błony śluzowej macicy do zagnieżdżenia się zarodka, utrzymywaniu ciąży. Ponadto biorą udział między innymi w regulacji gospodarki lipidowej, białkowej i wapniowej (zapobiegają osteoporozie).
Progesteron — żeński hormon płciowy, który jest wytwarzany przez ciałko żółte po owulacji, przez łożysko podczas ciąży oraz przez nadnercza, gdzie może być również metabolizowany do innych hormonów. Odpowiada głównie za regulację cyklu miesiączkowego i utrzymanie zagnieżdżonego w macicy zarodka. Progesteron poprzez zdolność oddziaływania z rozmaitymi receptorami w całym organizmie pełni szereg dodatkowych funkcji, m.in wpływa na gospodarkę węglowodanową, może pełnić funkcję neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym, odpowiada również za okołoowulacyjny wzrost temperatury ciała.
Podstawową zmianą w okresie premenopauzy jest stopniowe wygaszanie czynności jajników. Spada poziom estrogenu oraz progesteronu, wzrasta natomiast poziom FSH — folikulotropiny. Początkowo jajniki coraz mniej reagują na FSH, więc przysadka mózgowa produkuje go coraz więcej by maksymalnie wykorzystać pulę komórek jajowych pozostałych w jajnikach. Może to wywoływać skracanie się cykli. Z upływem czasu coraz mniej wydolne jajniki produkują mniejsze ilości estrogenu. Drastycznie spada płodność. Coraz rzadziej pęcherzyki jajnikowe osiągają pełną dojrzałość, a owulacje stają się rzadkością, stąd i ilości progesteronu są mniejsze. Najczęściej mamy więc do czynienia z sytuacją, że na początku lat przejściowych cykle są krótsze niż były dotychczas, a im bliżej menopauzy tym się wydłużają, a miesiączka pojawia się kilka razy w roku. Bardzo wysoki poziom FSH przekraczający co najmniej trzykrotnie normy laboratoryjne, stwierdzony trzykrotnie w odstępach jednego miesiąca świadczy o zaprzestaniu pracy jajników. Po ostatniej miesiączce (menopauzie) kobieta wchodzi w stan postmenopauzy.
Wahania poziomu hormonów na przestrzeni klimakterium mogą przyczyniać się ponadto do szeregu przykrych dolegliwości takich jak: nadmierna potliwość, uderzenia gorąca, kołatania serca, bóle i zawroty głowy, spowolnienie trawienia, problemy z utrzymaniem wagi ciała, zaburzenia snu, drażliwość, obniżenie nastroju, stany lękowe, krwawienia z dziąseł, zmiany w dnie miednicy czy osteoporoza. Wiele kobiet dodatkowo doświadcza problemów związanych z układem rozrodczym, moczowym oraz sferą seksualną, które to właśnie zostały opisane jako menopauzalny zespół moczowo — płciowy.
W pierwszej kolejności przyjrzyjmy się objawom ginekologicznym GSM.
Najczęstszym według szeregu badań klinicznych, w których brały udział kobiety w okresie okołomenopauzalnym, jest odczucie suchości w obrębie sromu i pochwy. Niedobory śluzu szyjkowego powodujące suchość są związane z opisanym wcześniej spadkiem poziomu estrogenów. W okresie rozrodczym krypty szyjki produkują duże ilości wodnistego, rozciągliwego, przezroczystego śluzu, który pełni funkcje transportujące i odżywiające plemniki, nawilżające pochwę i ułatwiające stosunek. Brak możliwości jego produkcji wpływa bezpośrednio na występowanie kolejnych objawów takich jak dyskomfort mogący przechodzić nawet w ból uniemożliwiający współżycie, tkliwość i świąd okolic sromu i pochwy czy krwawienia w trakcie lub po stosunku. Może również wystąpić proces zanikania warg sromowych. Zmienia się ich wygląd za sprawą spadku ilości tkanki tłuszczowej. Stają się one wówczas mniejsze. Pochwa traci swoją elastyczność, spada napięcie jej błony śluzowej, dochodzi do wygładzenia jej ścian, zmniejszenia rozmiaru i zwężenia wejścia do samej pochwy. Wszystkie te przypadłości przekładają się na zmniejszoną aktywność seksualną, spadek libido, obniżone uczucie podniecenia i pożądania, a także trudności z osiąganiem orgazmów. Kobiety mogą zaobserwować również zmianę zapachu, co jest spowodowane reorganizacją we florze bakteryjnej pochwy.
Objawy urologiczne to przede wszystkim częstomocz, parcia naglące, konieczność wstawania w nocy do toalety (nykturia), bolesne parcia na pęcherz, wysiłkowe nietrzymanie moczu, a także nawracające zakażenia układu moczowego. Zmiany urologiczne wynikają również ze zmian w dnie miednicy spowodowanych spadkiem ilości estrogenów, które objawiają się mniejszym napięciem mięśni dna miednicy i okolicznych powięzi i więzadeł a tym samym obniżeniem (ptozą) narządów rodnych
Pacjentki mogą prezentować pełnoobjawowy obraz kliniczny zespołu lub zgłaszać tylko niektóre z objawów. Szczególnie w drugim przypadku należy przeprowadzić wnikliwą diagnostykę różnicową w kierunku innych przyczyn mogących powodować występowanie dolegliwości. Zwykle objawy mają charakter narastający i nie mają tendencji do samoistnego ustępowania.
Nadrzędnym celem terapii jest łagodzenie objawów, w związku ze zmianami, które są fizjologiczne, nie mamy dużego wpływu i możliwości na to, by leczyć go przyczynowo. Postępowanie można podzielić na farmakologiczne, zabiegowe, a także do wykorzystania jest fizjoterapia uroginekologiczna połączona ze zmianami w stylu życia.
Do decyzji lekarza w porozumieniu z potrzebami pacjentem pozostawia się wybór postępowania farmakologicznego. Dostępnych jest wiele rodzajów terapii w tym leczenie systemowe polegające na przyjmowaniu hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) lub przyjmowaniu leków modulujących receptory estrogenowe. Ponadto można wykorzystać jedynie działanie miejscowe. Dostępne jest leczenie niehormonalne, to jest różnego rodzaju lubrykanty służące nawilżeniu, likwidowaniu uczucia suchości w pochwie i przywróceniu jej odpowiedniego pH, a także probiotykoterapia modulująca florę bakteryjną pochwy/lub i układu moczowego. Drugim wyjściem jest miejscowa hormonoterapia, czyli wszelkie globulki, kremy, żele z estrogenami stosowane dopochwowo w celu niwelowania występujących dolegliwości. Rynek medyczny oferuje również coraz szerszą gamę zabiegów z zakresu ginekologii estetycznej w tym laseroterapię, magnetoterapię, radiofrekwencję czy ostrzykiwanie osoczem bogatopłytkowym. Działanie wymienionych zabiegów w zależności od wykorzystania bodźca fizykalnego wpływa głównie na poprawie elastyczności tkanek w okolicy sromu, pochwy, na syntezę nowych włókien kolagenowych lub poprawę funkcjonowania tych istniejących. Zabiegi są dobierane przez specjalistę w zależności od potrzeb pacjentki. Niestety nie są one w większości refundowane. W ramach ubezpieczenia zdrowotnego wykonywane są natomiast zabiegi chirurgiczne, które wykonuje się przypadku występowania znacznego stopnia obniżenia narządów rodnych czy wysiłkowego nietrzymania moczu. Fizjoterapia uroginekologiczna jako leczenie uzupełniające wykorzystuje terapię manualną, techniki osteopatyczne, pessaroterapię, elektrostymulację, ćwiczenia z zastosowaniem technologii EMG Biofeedback, odpowiednio dobrane ćwiczenia całego ciała, jak i ukierunkowane na poprawę funkcji samych mięśni dna miednicy. Praca z fizjoterapeutą będzie skuteczna, jeśli borykasz się z parciami naglącymi, wysiłkowym nietrzymaniem moczu czy bolesnym współżyciem. Fizjoterapeuta przeanalizuje z Tobą ponadto wykonywane czynności dnia codziennego i pomoże wprowadzić Ci zmiany korzystnie wpływające na ochronę dna miednicy, które w okresie menopauzy przechodzi wiele zmian. Pomoże również dobrać bezpieczną i odpowiednią dla Ciebie aktywność fizyczną na co dzień tak, by nie obciążać dna miednicy.
Sama masz również wpływ na nasilenie lub redukowanie objawów zespołu moczowo — płciowego. Zrezygnuj z siedzącego trybu życia, jeśli taki prowadzisz — bądź aktywna każdego dnia. Wyeliminuj używki w szczególności nikotynę, która blokuje receptory esrogenowe. Zadbaj o codzienny komfort okolic intymnych, używając jedynie bawełnianej, przewiewnej bielizny, stosując łagodne środki myjące, dobrej jakości lubrykanty na bazie wody z krótkim składem, codzienne nawilżanie okolicy sromu naturalnymi olejkami. Jeśli masz nietrzymanie moczu, zastąp zwykłe podpaski odpowiednimi produktami do inkontynencji, które są hipoalergiczne, oddychające i niwelujące nieprzyjemne zapachy. Staraj się nie golić okolic intymnych, a raczej przycinać. Golenie bardzo podrażnia delikatną skórę okolicy sromu. Dbaj o zdrową dietę, niepowodującą zaparć, bogatą w źródła kolagenu, kwasy omega3 czy antyoksydanty. Zaplanuj sama lub ze specjalistą odpowiednią dla swojego wieku i potrzeb suplementację. Będzie to przede wszystkim witamina D3, fitoestrogeny, czy witaminy z grup A i E, które poprawiają nawilżenie wszystkich tkanek i skóry. Nie zapomnij również o odpowiednim nawodnieniu.
Badania wykazują, że menopauza to okres, w którym nietrzymanie moczu może wystąpić z większym prawdopodobieństwem. Dlaczego?
Nietrzymanie moczu jest objawem, a jego przyczyny mogą być różne. Odpowiedzialne za dolegliwości są przede wszystkim pęcherz oraz mięśnie dna miednicy. To, w jaki sposób nie spełniają swoich funkcji, pomoże określić rodzaj nietrzymania moczu.
Lata okołomenopauzalne to szczególna faza w życiu każdej kobiety. W naszej szerokości geograficznej czas ten obejmuje w zależności od źródeł okres pomiędzy 45 a 55 rokiem życia - jest to kwestia bardzo indywidualna.
